Qotur (Scabies)

Qoturluq (Scabies) – gənələrin törətdiyi parazitar dəri infeksiyasıdır. Xəstəlik dəridə gecə qaşınmaları, qoşa papulo-vezikulalar, ekskoriasiyalar və qoturluq yolları ilə müşayiət olunur

• Qoturluq adətən fiziki təmas zamanı insandan insana keçir.
• Bədəndə adətən bir neçə gənə olmasına baxmayaraq, qoturluqdan əziyyət çəkən insanlarda şiddətli qaşınma olur.
• Dəri həkimi (dermatoloq) qaşınan nahiyəni müayinə edərək, bəzən də mikroskop altında dəri sıyrıntılarına baxaraq qoturluğun diaqnozunu qoyur.
• Qoturluğun müalicəsinə dəriyə tətbiq olunan permetrin, lindan və ya spinosad və ağızdan qəbul edilən ivermektin daxildir.

Qoturluğun törədicisi Sarcoptes Scabiei gənəsidir. Qoturluq yaradan gənələr insanın qanı ilə qidalanaraq yaşadıqları üçün parazitdir. Dişi qoturluq gənəsi vasitəsilə yoluxma zamanı inkubasion dövr olmur (dişi qoturluq gənəsinin dəriyə keçməsi prosesi bir saatdan çox olmur), yumurta ilə yoluxma olduqda inkubasion 8-12 gün olur. İnfestasiya bütün dünyada baş verir. Dişi gənə dişləyir və dərinin ən üst qatına daxil olur və yumurtalarını yuvalara yerləşdirir. Gənc gənələr (larvalar) sonra bir neçə gündən sonra yumurtadan çıxırlar. İnfestasiya, ehtimal ki, gənələrə allergik reaksiyaya görə güclü qaşınmaya səbəb olur. 

İnfestasiya fiziki təmas vasitəsilə insandan insana asanlıqla yayılır, çox vaxt bütün yaşayış yerinin bütün sakinlərinə yayılır. 

İnsan gənələri, dəsmal, yataq dəsti və paltar kimi fiziki əşyalar olan fomitlərdə yaşaya bilər və insanlara yoluxa bilər. Ancaq insan bədənindən bir dəfə uzaqlaşdıqda, gənələr çox uzun yaşamır. 

Heyvan gənələri insanlara yayıla bilər və qaşınmağa səbəb ola bilər, lakin onlar çox uzun yaşamırlar və müalicə tələb etmirlər. Qoturluq yaradan gənələr adətən normal yuyulma (isti suda maşın yuyulması, sonra isti quruducuda qurudulması və ya ütüləmə) və ya quru təmizləmə ilə məhv edilir. Əsas risk faktoru izdihamlı şəraitlərdir (məktəblərdə, sığınacaqlarda, kazarmalarda və bəzi yaşayış yerlərində olduğu kimi). Qaşınma anti-sanitar şəraitlə əlaqəli deyil.

Qoturluğun simptomları

• Qoturluğun əlaməti intensiv qaşınmadır, adətən gecələr daha da pisləşir. Qoturluq yolu qoturluq xəstəliyini qaşınma ilə müşahidə edilən dermatozlardan fərqləndirən əsas diaqnostik əlamətdir. Qoturluq yolu tünd qararəngdə olur və uzunluğu 0,5-1 sm qədər olur. Qoturluq yolunun səthində 2 qara nöqtə görünür – gənənin girdiyi və çıxdığı yer.
• Qoturluq ən çox əl barmaqlarının arasında, büküklərdə, dirsəkdə, bilək nahiyəsində, sarğıda olur.
• Zədələr bədənin hər yerində, o cümlədən döş və penisdə ola bilər. 
• Yetkinlərdə üz nahiyəsində qabar görünmür.
• Kişi cinsiyyət orqanının başında yerləşən bərk qırmızı rəngli pruriginoz papulalar kişilərdə qoturluğun dəqiq əlaməti sayılır.
• Südəmər uşaqlarda qoturluq yolları üzündə, başın tüklü hissəsində və bəzən ayaq tağının içində rast gəlinir. Zaman keçdikcə yuvaları görmək çətinləşə bilər, çünki onlar qaşınma nəticəsində yaranan iltihabla örtülür. 
• Körpələrdə ovuc içi, ayaq altı, üz və baş dərisi, xüsusən də qulaqların arxası təsirlənə bilər. 
• Yaşlı insanlarda qoturluq şiddətli qaşınma səbəb olmasa da, çox yüngül dəri simptomlarına səbəb olur ki, bu da dermatoloqun diaqnoz qoymasını çətinləşdirir.
• Gizli qoturluq uzun müddət topikal kortikosteroidlərdən istifadə edən insanlarda inkişaf edən qoturluğun bir formasıdır. Onu tanımaq bəzən çətindir, çünki o, adi qoturluq formalarından fərqli görünür və gənələri tapmaq çox çətin ola bilər.

Ağırlaşmalar

Qoturluğun ən geniş yayılmış ağırlaşmaları piodermiyalar və dermatitlərdir. Az hallarda eqzema və övrə xəstəliyi müşahidə olunur. Çox nadir hallarda əsasən südəmər uşaqlarda dırnaq lövhələrinin zədələnməsi qeyd olunur.

Diaqnostika

Qoturluğun klinik və epidemioloji diaqnozu laborator metodlarla təsdiqlənməlidir, bu zaman məqsəd törədicinin aşkarlanmasıdır.

Bir qayda olaraq, qaşınma və qabarların və yuvaların görünüşü qaşınma diaqnozunu qoymaq üçün yetərlidir. Bəzən dermatoloq dərini böyütmək və qoturluq yolunu daha aydın görmək üçün dermatoskopiya cihazından istifadə edir. Bununla belə, dəri həkimi tez-tez gənələrin, yumurtaların və ya gənə nəcisinin varlığını qabarlardan və ya yuvalardan sıyrıntı götürərək və mikroskop altında baxaraq təsdiqləyirlər.

Müalicəsi

• Permetrin kremi, lindan losyonu və ya spinosad suspenziya
• Bəzən ivermectin

• Böyük uşaqlar və böyüklər üçün permetrin tərkibli krem ​​və ya lindan tərkibli losyonu boyundan aşağı bütün bədənə sürtməklə və 8-14 saatdan sonra onu yumaqla müalicə etmək olar. Bu müalicə bir həftə sonra təkrarlanır.
• Körpələr və kiçik uşaqlar üçün permetrin baş və boyuna tətbiq olunur, göz və ağız ətrafındakı dəri və bütün bədənlə təmasdan qaçınmaq lazımdır. Dəri qıvrımları, dırnaqlar, ayaq dırnaqları və göbəyi hərtərəfli müalicə edilməlidir. Körpələrin ağızlarına permetrin qoymamaları üçün əlcəklər taxmaq olar. Körpələr üçün əlavə olaraq, petrolatumda kükürd tərkibli bir məlhəm gecə tətbiq oluna və səhər yuyula bilər. Lindan 2 yaşından kiçik uşaqlar, hamilə və ya südverən analar və ya mümkün zəhərli yan təsirlərə görə qıcolma pozğunluğu olan insanlar üçün tövsiyə edilmir.
• Böyüklər və 4 yaşdan yuxarı uşaqlar üçün spinosad suspenziya (maye) boyundan aşağı bütün dəriyə, o cümlədən ayaq altı nahiyəsinə vurulur. Keçəl insanlarda losyon baş dərisinə, alına, saç xəttinə və gicgaha da çəkilməlidir. Geyinməzdən əvvəl 10 dəqiqə qurumağa icazə verilməlidir, sonra duş almazdan əvvəl 6 saat dəridə qalmalıdır. Bu müalicə 1 həftədən sonra təkrarlanmalıdır. Gözlərlə təmasdan qaçınmaq lazımdır.

Bir həftə ara ilə iki dozada ağızdan qəbul edilən ivermektin, birbaşa dəriyə tətbiq olunan dərmanların kömək etmədiyi və ya qəbul edə bilməyən insanlar üçün də təsirlidir və xüsusilə zəif immunitet sistemi olan insanlarda ağır infeksiyalar üçün faydalıdır.

Gənələri öldürən uğurlu müalicədən sonra belə, dəridə bir müddət qalan gənə bədənlərinə davamlı allergik reaksiya səbəbindən qaşınma və qabarmalar 3 həftəyə qədər davam edə bilər. Qaşıntı yumşaq kortikosteroid kremi, ağızdan qəbul edilən antihistaminiklər və ya hər ikisi ilə müalicə edilə bilər. Bəzən dərinin qıcıqlanması və qaşıma ilə yaranan dərin cızıqlar bakterial infeksiyaya gətirib çıxarır ki, bu da ağızdan qəbul edilən antibiotikləri tələb edə bilər.

Qoturluq xəstəliyindən əziyyət çəkən ilə ailə üzvləri və yaxın fiziki təmasda olan, məsələn cinsi əlaqədə olan insanlar da müalicə edilməlidir. Əvvəlki bir neçə gün ərzində istifadə edilən paltarlar, dəsmallar və yataq dəstləri isti suda yuyulmalı və quruducuda qurudulmalı, quru təmizləmə edilməli və ya ən azı 3 gün ərzində qapalı plastik torbada saxlanmalıdır.