Sifilis

Cinsi yolla keçən infeksiyalar, həmçinin cinsi yolla ötürülən xəstəliklər və daha qədim termin olan zöhrəvi xəstəliklər cinsi fəaliyyətlə, xüsusən də vaginal əlaqə, anal seks və oral sekslə yayılan infeksiyalardır. Zöhrəvi xəstəliklər çox vaxt ilkin simptomlara səbəb olmur, bu da infeksiyanın başqalarına keçmə riski ilə nəticələnir. Zöhrəvi xəstəliklərin simptomları və əlamətləri arasında vaginal axıntı, penil axıntı, cinsiyyət orqanlarında və ya ətrafında xoralar və çanaq ağrıları. Bəzi zöhrəvi xəstəliklər sonsuzluğa səbəb ola bilər .

• Bakterial zöhrəvi xəstəliklərə – xlamidiya, gonoreya və sifilis;
• Viral zöhrəvi xəstəliklərə – genital herpes, HİV/AİDS və genital ziyillər;
• Parazitar zöhrəvi xəstəliklərə trichomoniasis daxildir .

Sifilis cinsi yolla ötürülən infeksiya olub, infeksiyası olan biri ilə vaginal, anal və ya oral cinsi əlaqədə olduğunuz zaman yayılır.  Buna bakteriya səbəb olur. Antibiotik dərmanı sifilisi müalicə edir. Müalicə olunmayan sifilis korluq və beyin, ürək, gözlər və sinir sisteminizə zərər də daxil olmaqla ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. İnfeksiya riskinizi azaltmaq üçün cinsi əlaqə zamanı həmişə prezervativdən istifadə edin.

Sifilisin mərhələləri

Sifilis dörd fərqli mərhələdən keçə bilər. İnfeksiya hər mərhələdə fərqli simptomlara səbəb olur. İnsanlar birinci və ikinci mərhələdə çox yoluxucu olurlar və infeksiyanı cinsi partnyorlarına asanlıqla ötürə bilirlər. 

Sifilisin mərhələləri: birincili, ikincili, gizli və gec (üçüncü) sifilisdir.

• Birincili sifilis: Birinci mərhələ sifilisli bir şəxslə təmasda olduqdan 2-12 həftə sonra baş verir. Bu mərhələdə cinsiyyət orqanında və ya ağzında hamar, sərt yara əmələ gəlir. Sifilis yarası kiçik və adətən ağrısız olur, buna görə də onun orada olduğunu bilmək olmur. Yara bir neçə həftə və ya ay ərzində öz-özünə yox olur. Ancaq bu, artıq sifilis deyil demək deyil. Dərmanla müalicə alınmasa, infeksiya ikinci mərhələyə keçir. Bu mərhələdə sifilisi vaginal, anal və ya oral sekslə keçirilir.
• İkinci dərəcəli sifilis: Sifilis yarası getdikdən təxminən bir-altı ay sonra kobud, qabarıq sifilis səpgisi görünür. Səpgi bütün bədəni, o cümlədən ovuclar və ayaqların altını əhatə edə bilər. Səpgi adətən qaşınmır. 

Belə simptomlar ola bilər:

• hərarət
• yorğunluq
• ziyil kimi yaralar
• əzələ ağrıları
• çəki itirmək
• baş ağrıları
• saç tökülməsi
• şişmiş limfa düyünləri

Bu mərhələdə vaginal, anal və ya oral seks zamanı sifilis infeksiyasını ötürmək mümkündür. Bu simptomlar aylar və ya illərlə gəlib keçə bilər. Sifilis səpgisinin yox olması və ya yuxarıda göstərilən simptomlardan heç birinin olmaması artıq infeksiyanın olmadığını bildirmir. Hələ də dərman müalicəsi gərəklidir. Müalicə olmadan infeksiya gizli mərhələyə keçir.

• Gizli (Latent) sifilis: İlk iki mərhələdə müalicə edilmədikdə, infeksiya gizli mərhələyə keçir. Bu mərhələdə sifilisin zahiri əlamətləri və ya simptomları yoxdur. Bəzi insanlar zaman-zaman yüngül alovlanmalarla qarşılaşırlar. Bu mərhələdə infeksiya ürəyə, sümüklərə, sinirlərə və orqanlara zərər verə bilər. Bu mərhələ 20 ilə qədər davam edə bilər. Gizli mərhələdə cinsi partnyorlara sifilisin keçməsi nadirdir. Müalicə olmadan infeksiya gec mərhələyə keçir.
• Üçüncülü sifilis: Bir çox insanlar üçün simptomlar gizli fazadan keçmir, çünki ya infeksiya özünü müalicə edir, ya da simptomlar hiss oluna bilməyəcək qədər yüngül olur. İnsanların təxminən 20%-i bir sıra ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olan gec sifilis mərhələsinə keçir. 

Bu problemlər yavaş-yavaş baş verir və bunlara daxildir:

• beyin zədələnməsi, demans və koqnitiv sağlamlıq problemləri
• ürək xəstəliyi
• hərəkət pozğunluqları və əzələ problemləri
• sinir zədələnməsi
• qıcolmalar
• görmə problemləri, o cümlədən korluq

Anadangəlmə Sifilis Nədir?

Anadangəlmə sifilis hamiləlik dövründə hamilə bir şəxs infeksiyanı fetusa ötürdüyü zaman baş verir. Sifilis körpələrdə və gənc uşaqlarda ciddi sağlamlıq problemlərinə (ölüm də daxil olmaqla) səbəb olur. Ginekoloq ilk prenatal müayinələrdən birində ana namizədini zöhrəvi xəstəliklər üçün yoxlamalıdır. Sifilis varsa, dərhal müalicə almaq vacibdir.

Risk faktorları

Cinsi cəhətdən aktiv olan hər kəs sifilis xəstəliyinə tutula bilər, lakin aşağıdakı hallarda riski daha yüksəkdir:

• xüsusilə bir neçə partnyor varsa, qorunmadan cinsi əlaqədə olmaq
• kişilərlə cinsi əlaqədə olan kişilər
• hiv olan biri ilə cinsi əlaqədə olmaq 
• sifilis üçün testi müsbət olan biri ilə cinsi əlaqədə olmaq
• xlamidiya, gonoreya və ya herpes kimi başqa zöhrəvi xəstəlikləri olan biri ilə cinsi əlaqədə olmaq.

Sifilisin əlamətləri hansılardır?

Sifilisin simptomları infeksiyanın mərhələsindən asılı olaraq dəyişir. 

• Birinci mərhələdə cinsiyyət orqanlarında bir və ya bir neçə yara əmələ gəlir. Onlar digər dəri səpgilərindən fərqlənmədiklərinə görə gözdən qaçır.
• İkinci mərhələdə səpgilər yarana bilər və yorğunluq, qızdırma, boğaz ağrısı və əzələ ağrıları kimi qripə bənzər simptomlar müşahidə olunur.
• İkinci mərhələdən sonra sifilisin əlamətləri gizlənir (latent mərhələ). Yalnız simptomların olmaması infeksiyanın getdiyi demək deyil. İnfeksiyanı sağaldan və inkişafının qarşısını alan yeganə vasitə dərman müalicəsidir.

Sifilis yarasının müşahidə edildiyi nahiyələr:

Qadınlarda

• vulvada (xarici cinsiyyət orqanlarında)
• vaginada və ya ətrafında
• anusun ətrafında və ya düz bağırsağın içərisində
• dodaqlarda və ya ağızda

Kişilərdə

• penisdə və ya skrotumda
• penisin sünnət dərisinin altında
• anusun ətrafında və ya düz bağırsağın içərisində
• dodaqlarda və ya ağızda.

Sifilisə nə səbəb olur?

Treponema pallidum bakteriyası sifilisə səbəb olur. İnfeksiyaya yoluxmuş şəxs vaginal, anal və ya oral seks vasitəsilə bakteriyaları yayır. Bakteriyalar bədəninizə anus, vagina, penis, ağız vasitəsilə daxil ola bilər. Bakteriyalar bədənə yayılmağa davam edir və nəticədə müəyyən orqanlara zərər verir.

Sifilis necə yayılır?

Sifilis xüsusilə ilkin və ikincili mərhələlərdə yaralar, xoralar və ya səpgilər zamanı yoluxucudur. Sifilis adətən cinsi əlaqə zamanı, hətta cinsi birləşmə və ya boşalma olmasa belə, insandan insana yayılır. Ancaq bədənin hər hansı bir hissəsi sifilisli birinin yarasına və ya səpgisinə toxunarsa, ona yoluxma mümkündür.

Əgər sifilis varsa və cinsi əlaqədəsinizsə, partnyorunuza yoluxdura bilərsiniz. 

Əgər hamiləsinizsə və sifiliz varsa, onu dölə keçirə bilərsiniz. 

Ancaq tualet oturacaqları, qablar və qapı tutacaqları kimi əşyalara toxunmaqla sifilisə yoluxa bilməzsiniz. Bunun səbəbi, sifilisə səbəb olan bakteriyaların obyektlərdə yaşaya bilməməsidir.

Sifilisin zahiri əlamətləri olmasa belə (yara və ya səpgi kimi), antibiotik qəbul edənə qədər infeksiya hələ də bədəndədir. 

Əgər şəxsdə sifilis varsa və müalicə olunmursa, yara görünsə də, görünməsə də yoluxucudur. İnfeksiya əlamətləri varsa və ya məruz qaldığına inanırsa, müalicə üçün dərhal dəri həkimi (dermatoloq) ilə əlaqə saxlamalıdır.

Öpüşməkdən sifilisə yoluxmaq mümkündürmü?

Bəli. Öpüşmə nəticəsində sifilisə yoluxma nadir hal olsa da, sifilis yarası ilə birbaşa təmasda ola bilərsiniz. Bu o deməkdir ki, əgər partnyorunuzun yarasını öpsəniz, özünüzü infeksiya riski altına qoyursunuz. Hətta yaranın qaysağı vasitəsilə sifilisə yoluxa bilərsiniz. Bu səbəbdən sifilis olduğunuzu və ya ona məruz qaldığınızı düşünürsünüzsə, müalicə almaq vacibdir.

Hamiləlik zamanı sifilis problem yarada bilərmi?

Bəli. Əgər sizdə sifilis varsa və müalicə almasanız, infeksiyanı uşağınıza ötürə bilərsiniz. Müalicə olunmamış sifilisli insanlarda doğulan körpələrin 40%-ə qədəri infeksiyadan ölür. Hamiləlik dövründə infeksiyanın dölə keçməsi ən geniş yayılan vəziyyətdir. Ancaq körpənizin vaginanızda olan sifilis yarası ilə birbaşa təması da onu yoluxdur bilər. Bu, doğuş zamanı da baş verə bilər. Əgər körpə sifilislə doğulubsa, buna anadangəlmə sifilis deyilir.

Sifilisin hamiləlik zamanı yaratdığı ağırlaşmalar:

• düşük 
• vaxtından əvvəl doğuş
• az çəkili doğuş
• göbək bağı ilə bağlı problemlər
• ölü doğuş
• həyatın ilk 28 günü ərzində ölüm. bu, yalnız sifilis üçün müalicə almadığınız halda baş verir

Bu potensial ağırlaşmalar, prenatal müayinələrə getməyin və zöhrəvi xəstəliklər üçün testlərdən keşməyin nə qədər vacib olmasının sübutudur. Hamiləliyin 26 -cı həftəsindən əvvəl müalicə edildikdə effektiv nəticələr əldə edilir.

Sifilisin Fəsadları

Müalicə almadıqda və sifilis infeksiyanın son mərhələsinə keçdikdə, həyati təhlükəsi olan ağırlaşmalarla qarşı-qarşıya qalınır. Buna görə dərhal müalicə almaq çox vacibdir. Müalicə olunmayan sifilis korluğa,iflicə, ürək, beynin, onurğa beyni və digər orqanlarla bağlı problemlərə səbəb ola bilər.

Sifilis Diaqnozu

Dermatoloq pasiyentin cinsi keçmişini, o cümlədən təhlükəsiz sekslə məşğul olub-olmadığı barədə soruşacaq. Bu müzakirə zamanı dürüst olmaq vacibdir. Dermatoloqunuz sifilis yarasından maye və ya sıyrıntı götürüb, ona mikroskop altında baxa bilər. Dəri həkiminiz digər zöhrəvi xəstəliklər üçün testlər istəyə bilər. Sifilisiniz olub-olmadığını dəqiq bilməyin yeganə yolu dermatoloq müayinəsinidir. Odur ki, laqeyd yanaşmayın.

Sifilisin Müalicəsi

Antibiotiklər bakterial infeksiyaları müalicə edən bir dərman növüdür. Penisilin sifilis üçün ən çox istifadə edilən dərmandır. Antibiotikin hansı dozada və müddət qəbul edilməsi isə sifilisin mərhələ və simptomlarından asılıdır.

Yara və ya səpgi keçsə belə, bütün antibiotiklər qəbul edilməlidir. Dermatoloq sifilis müalicəsindən sonra infeksiyanın getdiyinə əmin olmaq üçün təkrar testlər tələb edəcək. Müalicə aldıqdan sonra yenidən sifilisə yoluxma halı mümkündür, buna görə də təhlükəsiz cinsi əlaqədə olmaq və mütəmadi olaraq testlərdən keçmək mütləqdir.

Sifilis 100% müalicə olunurmu?

Bəli. Dəri həkimi sifilisi antibiotiklərlə müalicə edə bilər. Antibiotiklər infeksiyanı müalicə edəcək, lakin sifilis tərəfindən zədələnmiş orqanları bərpa etmək üçün heç bir yol yoxdur.

Sifilis riskini necə azaltmaq olar?

Sifilisin (və digər zöhrəvi xəstəliklərin) qarşısını almağın yeganə yolu cinsi əlaqədən çəkinməkdir. 

Etməli olduğunuz digər şeylər bunlardır:

• Prezervativ  istifadə edərək təhlükəsiz cinsi əlaqədə olun.
• Mütəmadi olaraq sifilis və digər zöhrəvi xəstəliklər üçün testlərdən keçin.
• Sahib olduğunuz cinsi partnyorların sayını minimuma endirin.
• Yeni partnyorlardan cinsi tarixləri haqqında soruşmaqdan qorxmayın.

Hansı halda dəri həkiminə müraciət edilməlidir?

Cinsi orqan və ya ağızda dəri xorası və ya səpgi varsa, dermatoloq ilə əlaqə saxlamağı gecikdirməmək lazımdır.  Nə qədər tez müalicə alınsa, uzunmüddətli fəsadların olma ehtimalı bir o qədər az olar.