Psoriaz (Pullu dəmrov)

Psoriaz (Pullu Dəmrov, Psoriasis Vulgaris) – dəri, dırnaq və oynaqları zədələyən, yoluxucu olmayan, xroniki, genetik determinasiyalı, proliferasiyalı, multifaktorial təbiətli residivlənən papulalı-skvamoz dermatozdur. Dünyada orta hesabla yüz milyon insanı əhatə edən bu xəstəlik kişi və qadınlarda eyni tezlikdə müşahidə edilir. Adətən gənc yaşda yaranır, residiv və remissiyalarla davam edir.

Psoriaz (Psoriasis Vulgaris) bədənin istənilən sahəsini, eləcə də dırnaqları və dayaq-hərəkət aparatını zədələyə bilər, lakin ən çox ətrafların büküşlərində, baş dərisində lokalizasiya olur. Proses monomorfdur və bir qayda olaraq simmetrikdir. İlkin səpgi – asan qopan, üstündə gümüşü–ağ pulcuqları olan çəhrayı rəngdə epidermo-dermalpapulalardır.

Təzə səpgilər daha parlaqdır, köhnələri isə çox solğundur. Təzə papulada pulcuqlar mərkəzdə yerləşir, onların periferiyası boyunca ensiz, al-qırmızı haşiyə müşahidə olunur. Sonra qabıqlanma sürətlənərək səpginin bütün səthini tutur. Pullu Dəmrovda (Psorizada) əvvəlcə papulalar düzgün dairəvi kontura malik olur və diametri 1-2 mm-dir. Prosesin proqressivləşməsinə görə psoriatik papulalar periferiyaya doğru yayılır, böyüyür, lövhələr əmələ gətirir, bunlar da iri ölçüyə çataraq möcüzəli şəkil alır. Çox vaxt eyni bir xəstədə, müxtəlif ölçüdə papulalı səpgilər və psoriatik lövhələr müşahidə olunur.

Səpgilərin ölçüsündən, lokalizasiyasından və xarakterindən asılı olaraq vulqar psoriazın (pullu dəmrovun) aşağıdakı klinik formaları ayırd edilir:

• Psoriaz punctata – 1-3 mm diametrində papulalı nöqtəvari psoriaz;
• Psoriaz guttata, seu lenticularis – 4-5 mm diametrində papulalı damcışəkilli psoriaz;
• Psoriaz nummularis – 2-3 sm diametrində papulalı qəpikşəkilli psoriaz;
• Psoriaz lichenoides spinulosa – lixenoidli papulalarla;
• Psoriaz papillomatosa, seu verrucosa – papillomatoz artan ocaqlar;
• Psoriaz annularis, seu orbicularis- həlqə və ya dairə şəklində elementlərlə;
• Psoriaz gyrate – qövsvari şəklində elementlərlə;
• Psoriaz figurate, seu geografica – coğrafi xəritəni xatırladan ocaqlarla;
• Psoriaz seborrhoica – seboreya nahiyələri üçün tipik olan səpgilərin lokalizasiyasında;
• Psoriaz follicularis – tük follikullarının ağzında səpgilərin lokalizasiyası zamanı;
• Psoriaz inversa, seu interversa, seu plicarumu – iri büküşlər nahiyəsində lokalizasiya zamanı;
• Psoriaz palmarum et plantarum – ovuc və ayaqaltı sahədə lokalizasiya zamanı.

Psoriazın (Pullu Dəmrovun) Növləri

• Oynaq Psoriazı (psoriatik artrit). Pullu Dəmrov (Psoriasis Vulgaris)   oynaqlara təsir etdikdə, psoriatik artrit kimi tanınan bir xəstəliyə səbəb olur. Bu, psoriaz (psoriasis vulgaris) xəstəliyinin oynaq formasıdır. Oynaqlarda şişlik, ağrı və temperaturun artması ilə başlayır. Müalicə edilməzsə, daimi oynaq deformasiyalarına və əlilliyə səbəb ola bilər.
• Lövhə Psoriaz. Lövhələr adətən baş dərisində, dirsəklərdə, dizlərdə və ya beldə əmələ gəlir, lakin dərinin istənilən yerində inkişaf edə bilər. Lövhələrin qaşınması adi haldır, lakin onları cızmamağa çalışın. Cızmaq lövhələrin qalınlaşmasına səbəb ola bilər.
• Dırnaq Psoriazı. Əl və ayaq dırnaqlarına təsir edə bilər, çuxura, anormal dırnaq böyüməsinə və dırnaq rənginin dəyişməsinə səbəb ola bilər. Psoriatik dırnaqlar boşalıb dırnaq yatağından ayrıla bilər. 
• Quttat psoriazı (pullu dəmrovu) ilk növbədə gənclərə və uşaqlara təsir edir. Streptokok bakterial infeksiyası qıcıqlandırıcı faktor rolu oynayır. Gövdədə, qollarda və ya ayaqlarda kiçik, damla formalı, miqyaslı ləkələrlə qeyd olunur.
• Pustular Psoriaz. Nadir bir növ olan pustular psoriaz (psoriasis vulgaris), irinlə dolu qabarcıqlara səbəb olur. Geniş yayılmış yamaqlarda və ya ovucların və ya ayaqların kiçik sahələrində baş verə bilər.
• Eritrodermik Psoriaz. Ən az rast gəlinən psoriaz (pullu dəmrov) növü olan eritrodermik psoriaz (psoriasis vulgaris) bütün bədənin 80-90%-ni əhatə edən qızartı var. Qısamüddətli (kəskin) və ya uzunmüddətli (xroniki) ola bilər. Bu, adətən xəstəxanaya yerləşdirilməklə müalicə olunan ciddi bir vəziyyətdir.

Psoriazın (Psoriasis Vulgarisin) gedişatında prosesin üç mərhələsi ayırd edilir:

• Proqressivləşən. Proqressivləşən mərhələdə yeni papulalar və lövhəciklərin, köhnə elementlərin periferiyaya doğru böyüməsi, papula ətrafı iltihabi haşiyə, müsbət psoriatik triada, Kebner fenomeni, papulaların birləşməsi nəticəsində yeni lövhəciklərin əmələ gəlməsini qeyd etmək olar.
• Stasionar. Stasionar mərhələdə yeni elementlər meydana gəlmir, periferik artım haşiyəsi olmur, Kebner fenomeni törəmir.
• Reqressivləşən. Reqressivləşən mərhələdə psoriaz (pullu dəmrov) elementləri (səpgiləri) yastılaşır, solğunlaşır, qabıqlanma azalır və ya tam kəsilir, papulanın ətrafında depiqmentasiya edici haşiyə əmələ gəlir.

Psoriaz (Pullu Dəmrov) Diaqnozu

Dermatoloq ilk olaraq xəstənin sağlamlıq keçimişi ilə bağlı suallar verəcək və dərisini, baş dərisi və dırnaqlarını yoxlayacaq. Daha sonra dəri xəstəlikləri üzrə ixtisaslaşmış həkim-dermatoloq mikroskop altında müayinə üçün dəridən kiçik bir nümunə (biopsiya) götürə bilər. Bu, dermatoloqa psoriazın (psoriasis vulgaris, pullu dəmrov) növünü təyin etməyə və digər dəri xəstəlikləri şüphəsini aradan qaldırmağa kömək edir.

Differensial diaqnostikanı psoriazabənzər və ovuc-ayaqaltı sifilidlə aparırlar, bunun üçün elementlərinin kəskin infiltrasiyası və müsbət seroloji reaksiyalar xarakterdir;

• Qırmızı yastı dəmrov – bu zaman papulalar üzərində göbəkvari basıqlıq, poliqonal sərhədli, zəif nəzərə çarpan qabıqlanma, bənövşəyi-qırmızımtıl rəngdə çalarlıq olur;
• Jiber çəhrayı dəmrov – bunun üçün Langer xətti boyunca yerləşən ana lövhəcik, “medalyonlar” xarakterdir; bəzi dermatomikozlarla – bu vaxt göbələyə qarşı müayinə ön plana keçir.

Psoriaz (Pullu Dəmrov) Müalicəsi

Pullu Dəmrovun (Psoriasis Vulgarisin) müalicəsi dəri hüceyrələrinin bu qədər sürətlə böyüməsini dayandırmaq və simptomları yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır.

Psoriaz (Psoriasis Vulgaris) və ya Pullu Dəmrov  müalicəsi üsullarına kremlər və məlhəmlər (topik terapiya), işıq terapiyası (fototerapiya), oral və ya inyeksiya dərmanları daxildir.

Dermatoloqun istifadə edəcəyi müalicə üsulları psoriazın (psoriasis vulgarisin)  nə qədər şiddətli olmasından və əvvəlki müalicələrə nə dərəcədə reaksiya verməsindən asılıdır. Dermatoloq (Dəri həkimi), Psoriazın (Pullu Dəmrovun)  cavab verdiyi müalicəni təyin etmək üçün müxtəlif dərmanlar və ya müalicələrin kombinasiyasını sınamalı ola bilər. Uğurlu müalicə ilə belə, adətən xəstəlik geri qayıdır.

Yerli Müalicə

• Kortikosteroidlər. Bu dərmanlar yüngül və orta dərəcəli psoriazın (psoriasis vulgarisin)  müalicəsi üçün ən çox təyin olunan dərmanlardır. Onlar yağlar, məlhəmlər, kremlər, losyonlar, gellər, köpüklər, spreylər və şampunlar şəklində mövcuddur. Yüngül kortikosteroid məlhəmləri (hidrokortizon) adətən üz və ya dəri qıvrımları kimi həssas bölgələr üçün və geniş yayılmış lövhələrin müalicəsi üçün tövsiyə olunur. Topikal kortikosteroidlər şiddətlənmə zamanı gündə bir dəfə və remissiya zamanı alternativ günlərdə və ya həftə sonlarında tətbiq oluna bilər.

Dəri həkiminiz (Dermatoloqunuz) daha kiçik, daha az həssas və ya müalicə etmək daha çətin olan nahiyələr üçün daha güclü kortikosteroid krem ​​və ya məlhəm – triamsinolon və ya klobetasol təyin edə bilər.

• Vitamin D analoqları. D vitamininin sintetik formaları – kalsipotrien və kalsitriol – dəri hüceyrələrinin böyüməsini yavaşladır. Bu növ dərman tək və ya topikal kortikosteroidlərlə birlikdə istifadə edilə bilər. Kalsitriol həssas nahiyələrdə daha az qıcıqlanmaya səbəb ola bilər. 
• Retinoidlər. Gel və ya krem ​​şəklində mövcuddur. Gündə bir və ya iki dəfə tətbiq olunur. Ən çox görülən yan təsirlər dərinin qıcıqlanması və işığa qarşı artan həssaslıqdır.
• Kalsineurinn inhibitorları. Kalsinörin inhibitorları – takrolimus və pimekrolimus kimi – səpgiləri sakitləşdirir və qabıqlanmasını azaldır. Onlar steroid kremlərin və ya retinoidlərin qıcıqlandırıcı və ya zərərli olduğu göz ətrafı kimi nazik dəri sahələrində xüsusilə faydalı ola bilər. Dəri xərçəngi və limfoma riskinin artması səbəbindən bu dərman uzunmüddətli istifadə üçün də nəzərdə tutulmayıb.
• Salisilik turşu. Salisilik turşu şampunları və baş dərisi məhlulları baş dərisi psoriazı qabıqlanmasını azaldır. Bu növ məhsul tək və ya digər yerli terapiya ilə birlikdə istifadə edilə bilər, çünki o, baş dərisini dərmanın daha asan sorulması üçün hazırlayır.
• Kömür qətranı. Kömür qətranı qabıqlanma, qaşınma və iltihabı azaldır. Şampun, krem ​​və yağ kimi müxtəlif formalarda olur. Bu məhsullar dərini qıcıqlandıra bilər. Onlar həmçinin paltar və yataq dəstlərini ləkələyir və kəskin qoxuya sahib ola bilərlər.
• Antralin. Antralin dəri hüceyrələrinin böyüməsini azaldan qətran kremidir. O, həmçinin qabıqlanmanı aradan qaldırır və dərini hamar edir. Üz və ya cinsiyyət orqanlarında istifadə üçün nəzərdə tutulmayıb. 

İşıq terapiyası

İşıq terapiyası təkbaşına və ya dərmanlarla birlikdə orta və ağır dərəcəli Psoriaz (Psoriasis Vulgaris) və ya Pullu Dəmrov  üçün birinci sıra müalicədir. Bu, dərinin nəzarət edilən miqdarda təbii və ya süni işığa məruz qalmasını əhatə edir. Təkrar müalicələr lazımdır. 

• Günəş işığı. Qısa, gündəlik günəş işığına məruz qalma (helioterapiya) psoriaz xəstəliyini yaxşılaşdıra bilər. Günəş işığı rejiminə başlamazdan əvvəl, psoriaz (psoriasis vulgaris) müalicəsi üçün təbii işıqdan istifadə etməyin ən təhlükəsiz yolu haqqında dermatoloqla məsləhətləşin.
• Goeckerman terapiyası. Kömür qətranının müalicəsini işıq terapiyası ilə birləşdirən yanaşma Goeckerman terapiyası adlanır. Bu daha təsirli ola bilər, çünki kömür qətranı dərini ultrabənövşəyi B (UVB) işığına daha həssas edir.
• UVB genişzolaqlı. Süni işıq mənbəyindən UVB genişzolaqlı işığın idarə olunan dozaları tək psoriaz (pullu dəmrov) lövhələrini, geniş yayılmış psoriazı (psoriasis vulgarisi) və aktual müalicələrlə yaxşılaşmayan psoriazı müalicə edə bilər. Qısamüddətli yan təsirlərə iltihablı, qaşınan, quru dəri daxil ola bilər.
• UVB dar zolaqlı. UVB dar zolaqlı işıq terapiyası UVB genişzolaqlı müalicədən daha təsirli ola bilər. Bir çox yerlərdə genişzolaqlı terapiyanı əvəz etdi. Dəri yaxşılaşana qədər adətən həftədə iki və ya üç dəfə, sonra isə baxım müalicəsi üçün daha az tətbiq olunur. 
• Psoralen plus ultrabənövşəyi A (PUVA). Bu müalicə, təsirlənmiş dərini UVA işığına məruz qoymadan əvvəl işığa həssaslaşdırıcı dərman qəbul etməyi əhatə edir. UVA işığı UVB işığından daha dərinə nüfuz edir və psoralen dərini UVA təsirinə daha həssas edir.

Bu daha aqressiv müalicə ardıcıl olaraq dərini yaxşılaşdırır və tez-tez daha ağır psoriaz (psoriasis vulgaris) üçün istifadə olunur. Qısamüddətli yan təsirlərə ürəkbulanma, baş ağrısı, yanma və qaşınma daxil ola bilər. Mümkün uzunmüddətli yan təsirlərə quru və qırışmış dəri, çillər, günəşə qarşı həssaslığın artması və melanoma daxil olmaqla dəri xərçəngi riskinin artması daxildir.

• Eqzimer lazer (Excimer Laser). Bu işıq terapiyası forması ilə güclü UVB işığı yalnız təsirlənmiş dərini hədəf alır. Eqzimer lazer terapiyası ənənəvi fototerapiyadan daha az seans tələb edir, çünki daha güclü UVB işığı istifadə olunur. Yan təsirlərə iltihab və səpgi daxil ola bilər.

Oral qəbul edilən və ya inyeksiya edilən dərmanlar

Orta və ya şiddətli pullu dəmrovunuz (psoriazınız) varsa və ya digər müalicələr nəticə vermədisə, dəri həkiminiz oral qəbul edilən və ya inyeksiya (sistemik) edilən dərmanlar təyin edə bilər. Bu dərmanlardan bəziləri yalnız qısa müddət ərzində istifadə olunur və digər müalicə üsulları ilə əvəz oluna bilər, çünki onların ciddi yan təsirləri ola bilər.

• Retinoidlər. Acitretin və digər retinoidlər dəri hüceyrələrinin istehsalını azaltmaq üçün istifadə olunan həblərdir. Yan təsirlərə quru dəri və əzələ ağrıları daxil ola bilər. 
• Bioloji. Adətən inyeksiya yolu ilə tətbiq edilən bu dərmanlar immunitet sistemini xəstəlik dövrünü pozan və həftələr ərzində xəstəliyin simptomlarını və əlamətlərini yaxşılaşdıran şəkildə dəyişdirir. Bu dərmanların bir neçəsi birinci dərəcəli müalicələrə cavab verməyən insanlarda orta və ağır psoriaz xəstəliyinin müalicəsi üçün təsdiq edilmişdir. Bioloji preparatlar ehtiyatla istifadə edilməlidir, çünki onlar ciddi infeksiya riskini artıran yollarla immunitet sistemini bastırma riskini daşıyırlar. Bu müalicələri alan insanlar vərəmə qarşı yoxlanılmalıdır.
• Metotreksat. Metotreksat adətən həftəlik tək oral doza kimi qəbul edilir, dəri hüceyrələrinin böyüməsini və iltihabı azaldır. Mədə narahatlığına, iştahsızlığa və yorğunluğa səbəb ola bilər. Uzun müddətli metotreksat qəbul edən insanlar qan analizlərinə və qaraciyər funksiyasına nəzarət etmək üçün davamlı testlərə ehtiyac duyurlar.
• Siklosporin. Şiddətli psoriaz və ya pullu dəmrov üçün şifahi olaraq qəbul edilən siklosporin immunitet sistemini sıxışdırır. Effektivliyə görə metotreksata bənzəyir, lakin bir ildən çox davamlı olaraq istifadə edilə bilməz. Digər immunosupressantlar kimi, siklosporin də infeksiya və digər sağlamlıq problemləri, o cümlədən xərçəng riskini artırır. Uzun müddət siklosporin qəbul edən insanlar qan təzyiqi və böyrək funksiyalarını izləmək üçün davamlı testlərə ehtiyac duyurlar.

Dermatoloqunuz psoriazınızın (psoriasis vulgaris, pullu dəmrov) növünə və şiddətinə əsaslanaraq, sizə uyğun olan müalicə planını tərtib edəcəkdir.