Herpes Simplex (Sadə Herpes)

Dəri orqanizmin infeksiyaya qarşı ilk müdafiə xəttidir. Epidermis, dermis və dərialtı təbəqə kimi dərinin çoxsaylı təbəqələri müxtəlif növ qoruma təmin edir. Dərinin bütün təbəqələri dəri infeksiyalarının qarşısını almaq üçün birlikdə işləyir. Kiçik bir kəsik, işğalçı bir mikroorqanizmin dəriyə daxil olmasına icazə vermək üçün kifayətdir.

İnfeksiyalara adətən üç orqanizmdən biri səbəb olur – bakteriya, virus və ya göbələk. Maya göbələyi və parazitlərin də infeksiyalara səbəb olduğu bilinir.

Viruslar nədir?

Yəqin ki, bir çoxunuz müayinə zamanı həkiminizdən “Bu, sadəcə bir virusdur!” eşitmisiniz. Bəs bu viruslar nədir? Viruslar kiçik mikroblardır. Onları çılpaq gözlə görə bilməzsiniz. Onlar ətrafımızdadır və adətən zərərsizdirlər (məsələn, soyuqdəyməyə viruslar səbəb olur). Digər tərəfdən, bəziləri sizin üçün həqiqətən həyati risk daşıya bilər (HİV kimi).

Bəzi viral dəri infeksiyaları var ki, onları başqasına toxunmaqla yoluxmaq mümkündür. Suçiçəyi ümumi bir nümunədir (baxmayaraq ki, siz hava yolu ilə də suçiçəyi tuta bilərsiniz).

Bu məqaləmizdə isə ən çox yayılmış viral dəri infeksiyalarından Herpes Simplex (Sadə Herpes) -ə nəzər salaq.

Herpes Simplex dəri infeksiyalarına səbəb olan bir virusdur. İnfeksiya ömür boyu davam edir və o, ağrılı və ya qaşınma yaralarına və gələn və gedən qabarcıqlara səbəb olur. Herpes Simplex virusu adətən ciddi problemlərə səbəb olmur. Ancaq körpələrdə və immuniteti zəif olan insanlarda təhlükəli ola bilər.

Herpes Simplexinin iki növü var:

• HSV TİP I: Ən çox rast gəlinən və ümumiyyətlə ən çox üz bölgəsini təsir edir. Soyuqdəymə və qızdırma zamanı dodaqlarımızın kənarında görünən yaraların ən çox görülən nümunəsidir.
• HSV TİP II: Adətən cinsi yolla ötürülür və genital bölgəni yoluxdurur.

Hər iki TİP gözə təsir etsə də, ən çox gözə təsir edən HSV TİP I -dir.

HSV-1 və HSV-2 arasındakı fərq nədir?

HSV-1 tüpürcək və ya dəridə olan virusla təmas yolu ilə yayılır. Adətən ağız və üzə təsir edir. HSV-2 cinsi əlaqə yolu ilə yayılır və adətən cinsiyyət orqanlarına təsir göstərir. HSV-nin hər iki forması dərinin virusla təmasda olan hər hansı bir nahiyəsində görünə bilər.

Kimlər Herpes Simplex -ə yoluxa bilər?

Hər yaşda insanlar Herpes Simplex -ə yoluxa bilər.

Risk qrupunda kimlər var?

• Qadınlar
• Birdən çox cinsi partnyoru olan
• Cinsi əlaqəyə erkən yaşlarda başlayan
• Cinsi yolla keçən hər hansı bir infeksiyaya yoluxmuş olan
• Zəif immunitet sistemi olan
• Cinsi əlaqədə prezervativdən və oral seksdə dental damdan (oral seks zamanı qorunmaq üçün istifadə edilən nazik, elastik lateks və ya poliuretan parça) istifadə etməyən.

Oral herpes kimi tanınan HSV-1-ə kimlər yoluxur?

Hər kəs HSV-1 -ə yoluxa bilər. İnsanların çoxu uşaqlıq dövründə HSV-1-ə yoluxur. Bu virusa yoluxmuş bir yetkinin uşaqla yaxın təmasda olması, məsələn, ailə üzvü uşağı öpməsi ilə yayılır.

Genital herpes kimi tanınan HSV-2 -yə kimlər yoluxur?

Genital herpes bütün cins və irqlərdən cinsi olaraq aktiv olan yeniyetmələrə, böyüklərə təsir göstərir. Birdən çox cinsi partnyorla əlaqədə olub, prezervativ və ya dental damlardan istifadə etmədikdə, yayıla bilər.

Qadınlar daha çox risk altındadır. İncə vaginal toxuma yırtıla bilər ki, bu da infeksiyanın daxil olmasını asanlaşdırır. Qadınlar xüsusilə həssasdırlar, hesablamalara görə, 14-49 yaş arasında olan qadınlarda hər 2 nəfərdən 1-i HSV-2 -yə yoluxmuşdur.

Herpes Simplex nə qədər yayılıb?

Herpes Simplex bütün dünyada geniş yayılmışdır. Dünya üzrə təxminən hər 3 nəfərdən 2-si 50 yaşa qədər HSV-1-ə yoluxur. 15-49 yaş aralığından olan insanların təxminən 15%-i HSV-2-yə yoluxur.

Herpes Simplex necə yayılır?

Herpes infeksiyası olan bir şəxslə sıx təmasda olduqda yayılır. Virus dəridə və tüpürcəkdə tapıla bilər. Herpes Simplex daşıyırsınızsa, yaralarınız olduqda virusu başqa bir insana ötürmə ehtimalınız yüksəkdir. Ancaq heç bir simptomunuz olmasa belə, başqasını yoluxdura bilərsiniz. Dəri həkimləri bunu asemptomatik virus daşıyıcılığı adlandırırlar.

HSV-1 -ə hansı yolla yoluxulur?

• Öpüşməklə
• Bir insanın ağız kənarındakı dərisinə toxunmaqla
• Yemək qablarını, dodaq boyaları və ya ülgücləri paylaşmaqla
• Uçuğu olan birinin oral seks etməklə partnyorunun cinsiyyət orqanına herpes infeksiyası yaya bilər.

HSV-2 -ə hansı yolla yoluxulur?

• Anal, vaginal-penis və vaginal-vaginal daxil olmaqla cinsi əlaqə.
• Yoluxmuş biri ilə oral seks (vermə və ya alma).
• Boşalma olmadan dərinin dəriyə təması.
• Süd verərkən o cümlədən açıq yaralara toxunmaq,
• Aktiv infeksiyası olan hamilələr doğuş edərkən.

Tualet oturacaqları kimi əşyalardan genital herpes yoluxmur. Ancaq cinsiyyət orqanlarının herpesini daşıyan cinsi oyuncaqlardan yoluxur. (təhlükəsizlik üçün cinsi oyuncaqları istifadə etməzdən əvvəl və sonra yuyun və ya paylaşmayın. Əgər belə edirsinizsə, onları prezervativlə qoruyun.)

Herpes Simplexinin simptomları hansılardır?

İnfeksiyası olan bir çox insan heç vaxt herpes simptomları ilə qarşılaşmır. Əgər simptomları görsəniz, ilk herpes epidemiyanızın və ya təkrar epidemiyanızın olub-olmamasından asılı olaraq onları fərqli şəkildə yaşayacaqsınız. Təkrarlanan simptomlar adətən ilk epidemiyadan daha yüngül olur. Simptomlar daha sonrakı təkrarlanmalarda uzun sürmür. Bəzi insanlar həyatı boyu yalnız bir və ya iki epidemiya keçirə bilər. Digərlərində ildə dörd və ya beş təkrarlanma ola bilər.

Herpes simptomları:

• Dodaqların, ağzın və ya dilin ətrafında səpgilər. Onlar qabıqlı və ya içi maye dolu suluqlar kimi görünə bilər.
• Cinsiyyət orqanı və ya anus ətrafında yaralar.
• Qıcıqlanma, qaşınma və ya yanma.
• Qızdırma, şişkin limfa düyünləri və ya əzələ ağrıları.
• Sidiyə gedən zaman ağrı.

Herpes Simplex yaraları nə qədər davam edir?

• Əgər siz HSV-1-ə yoluxmusunuzsa, adətən oral herpes kimi tanınırsınız, uçuq görünməzdən bir neçə gün əvvəl ağzınızda qıcıqlanma və ya yanma hiss edə bilərsiniz. Bu suluqlar qabıq əmələ gəlməzdən əvvəl deşilir və mayeyi axıdır. Adətən yaralar 7 ilə 10 günə qədər davam edir.
• Əgər siz genital herpes kimi tanınan HSV-2 -yə yoluxmusunuzsa, ilk epidemiyanız iki ilə dörd həftə arasında davam edə bilər. Təkrarlanan epidemiyalar adətən üç ilə yeddi gün arasında davam edir.

Herpesin yayılmasına nə səbəb olur?

Herpes virusuna yoluxduqdan sonra, heç vaxt simptomlarınız olmasa belə, sinir hüceyrələrinizdə əbədi olaraq qalır. Adətən hərəkətsizdir.

Qıcıqlandırıcı faktor virusu aktivləşdirə bilər. Epidemiya adlanan bu aktivləşmə yara kimi simptomlara səbəb olur.

Ümumi risk faktorlarına aşağıdakılar daxildir:

• Qızdırma və ya xəstəlik
• Menstruasiya dövrlər
• Günəşə məruz qalma
• Stress

Herpes Simplex diaqnozu

Dəri xəstəliklərinin müayinə və müalicəsi üzrə ixtisaslaşmış həkim – dermatoloq, yaraların necə göründüyünə əsaslanaraq, herpes simplexinə diaqnoz qoya bilər. Dermatoloq yaradan nümunə götürə bilər. Nümunənin laboratoriya analizi herpes virusunun olub-olmamasını təsdiqləyə bilər.

Əgər yaralar yoxdursa, dəri həkimi virusa məruz qalındığını göstərən bir marker olan HSV-1 və HSV-2 antikorlarını yoxlamaq üçün qan testindən istifadə edə bilər. Qan testi aktiv infeksiya göstərmir (xüsusilə açıq yaralar və ya səpgilər olmadıqda). Lakin o, keçmişdə herpes virusuna məruz qalıb-qalmamaq barədə dermatoloqa məlumat verir. Əgər bu pasiyentin ilk infeksiyasıdırsa, bədənində  antikorların inkişafı üçün kifayət qədər vaxt yoxdursa, herpes üçün müsbət test edə bilməcəkdir. HSV-1 və HSV-2 antikor testi 8-12 həftə ərzində təkrarlana bilər.

Herpes Simplex müalicəsi

Bəzi insanlarda herpes epidemiyası azdır və ya heç yoxdur və müalicə etməməyi seçirlər. Ancaq bir çox insanlar epidemiyaları qısaldan və simptomları azaldan dərmanlardan istifadə etməyi üstün tuturlar.

Epidemiya zamanı simptomları azaltmaq və onların daha tez keçməsinə kömək etmək üçün antiviral məlhəm və ya kremdən istifadə edilir, lakin bu, yalnız epidemiya başlayandan dərhal sonra başladıqda effektivdir. HSV-2 olan bir çox insan epidemiyaların qarşısını almaq üçün gündəlik ağızdan dərman qəbul edir.

Dermatoloq lokal (dəriyə tətbiq olunan) dərmanlar və ya ağızdan qəbul edilən dərmanlar təyin edə bilər, məsələn:

• Acyclovir (Sitavig®, Zovirax®).
• Famsiklovir (Famvir®).
• Valasiklovir (Valtrex®).

Herpes Simplexi -in evdə müalicəsi mümkündürmü?

Xəstəlik və ya stress kimi məlum risk faktorlarından qaçınmaq, herpesin yayılma tezliyini azaltmağa kömək edə bilər.

HSV-1 (oral herpes) epidemiyası zamanı simptomlarımı necə yüngülləşdirə bilərik?

• Asiklovir və ya Zovirax krem.
• Qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar.
• Suluq və ya yaraya buz tətbiq etmək.

HSV-2 (genital herpes) epidemiyası zamanı simptomlarımı necə yüngülləşdirə bilərik?

• Cinsiyyət orqanına buz tətbiq etmək. Buz paketini parçaya bükülə və ya alt paltarının üzərindən tətbiq oluna bilər.
• Cinsiyyət orqanını quru saxlanmalıdır. Pambıq və ya digər sintetik olmayan alt paltarları geyinilməli və dar paltarlardan qaçınılmalıdır. Nəmli yaraların sağalması daha uzun çəkir.
• İsti vanna qəbul edilə bilər.
• Ağrıları aradan qaldırmaq üçün qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar qəbul edilə bilər.
• Yerli 1% və ya 2% lidokain lokal ağrıkəsici kimi istifadə edilə bilər.

Genital herpesin (HSV-2) fəsadları hansılardır?

Genital herpesdən açıq yaraları olan insanlar, herpes olmayan insanlarla müqayisədə HİV-ə yoluxma ehtimalı iki dəfə yüksəkdir. Bu risk prezervativlərdən istifadə etməyin vacibliyinin başqa bir səbəbidir.

HSV-1-in qarşısının alınması

Uçuğu olan biri ilə fiziki təmasdan çəkinərək HSV-1-ə yoluxma riski azaltmaq olar. Uçuğu çıxmasa belə daşıyıcı HSV-1-i yaya bilər, lakin bu, kiçik bir ehtimaldır.

Əgər kimsədə aktiv HSV-1 infeksiyası varsa, aşağıdakılardan çəkinin:

• Öpüşmək.
• Oral seks.
• Qab-qacaq, stəkan, dodaq boyası və ya digər şəxsi qulluq məhsullarını paylaşmaq.
• Ağız kənarı dəriyə təmas etmək.

HSV-2-nin qarşısının alınması

Əgər cinsi olaraq aktivsinizsə, özünüzü və başqalarını herpes virusundan və digər virus xəstəliklərindən qorumaq üçün bu addımları ata bilərsiniz:

• Bir cinsi partnyorla monoqam olun və ya partnyorlarınızın sayını məhdudlaşdırın.
• Virus xəstəlikləri üçün test etdirin və hər hansı bir təyin olunmuş müalicəni tamamlayın.
• Cinsi partnyorlarınıza genital herpesiniz olub-olmadığını bildirin ki, onlar testdən etdirsinlər.
• Cinsi əlaqə zamanı prezervativlərdən və oral seks zamanı dental damlardan istifadə edin.

Əgər epidemiyanız varsa və ya simptomları olan birinin yanındasınızsa, əllərinizi tez-tez yuyun.

Əgər cinsi partnyorunuzda genital herpes varsa, bu tədbirlər virusa yoluxma riskinizi azalda bilər:

• Partnyorunuzun aktiv simptomları olduqda cinsi əlaqəyə girməyin. Prezervativlər bütün yaraları örtməyə bilər, buna görə də siz hələ də virusa yoluxa bilərsiniz.
• Partnyorunuzun təyin edildiyi kimi antiviral dərman qəbul etdiyinə əmin olun.
• Aktiv səpgilərdən qaysaq düşənə qədər cinsi əlaqəyə girməyin.

Herpes Simplexinin müalicəsi varmı?

Herpes Simplexinin müalicəsi yoxdur. Bu, ömürlük bir infeksiyadır.

Əgər aşağıdakıları yaşayırsınızsa, dəri həkiminə zəng etməlisiniz:

• Genital qıcıqlanma və ya qaşınma.
• Genital və ya anal suluqlar.
• Ağrılı cinsi əlaqə (disparuniya).
• Ağrılı sidik ifrazı (dizuriya).
• Qeyri-adi və ya pis qoxulu penil və ya vaginal axıntı .
• Vaginal və ya penisdə qızartı, ağrı və ya şişlik.

Genital herpes hamiləliyə necə təsir edir?

Herpes Simplex virusu hamilə qalmağa maneə deyil. HSV-2 diaqnozu qoyulmuş hamilə qadınlar, doğuş zamanı yoluxmanın qarşısını almaq üçün təyin edildiyi kimi, hamiləliyin 36-cı həftəsində gündəlik antiviral qəbul etməyə başlamalıdırlar. Əgər doğuş zamanı aktiv infeksiyanız varsa, herpes virusunu körpənizə ötürə bilərsiniz. Neonatal (doğuş zamanı) herpes körpəni korluq, beyin zədəsi, dəri infeksiyaları və ölüm riski ilə qarşı-qarşıya qoyur.

Neonatal herpes nədir?

Neonatal herpes çox ciddi infeksiya ola bilər. Körpələr ümumiyyətlə virusu doğuş zamanı valideyndən alırlar, hətta valideynin aktiv lezyonları olmasa belə. Aktiv lezyonu olan bir yetkin onu öpərsə, HSV-1 -ə yoluxa bilər. Süd verən ananın döşündə lezyon varsa, körpəyə HSV-1 yoluxdura bilər. Ancaq ana südü ilə körpə infeksiyaya yoluxmur, buna görə də südü sağıb körpəni qidalandırmaq təhlükəsizdir.

Herpes simplex körpələr üçün daha təhlükəli ola bilər, çünki onların immun sistemi tam inkişaf etməmişdir. Ancaq neonatal herpes olan körpələrin əksəriyyəti müalicə ilə tam sağala bilər.

İnfeksiya körpənin orqanlarına yayılarsa, neonatal herpesin təhlükəsi daha yüksəkdir. Əgər hamiləsinizsə və herpesiniz varsa, infeksiyanın körpənizə keçmə riskini necə azaltmaq üçün dermatoloqla mütləq danışın.